Osmanlı'da Kamu Binaları ve Deprem

Osmanlıda, güzel bir gelenek icabı kamu binaları sağlam olarak inşa edilirdi. Çünkü birçok kişinin gireceği, barınacağı veya belli bir süre kalacağı bu tür binaların sağlamlığı can güvenliği açısından son derece önemli idi. Tekniklerin bu derecede gelişmediği devirlerde, insanı şaşırtacak derecede, ince hassas hesaplar yapabilen ve bunu binalarının yapımında uygulayan mimar ve ustaların eserlerine hayranlık duymamak elde değil. 

Tabii afetler içinde depremlerin ayrı bir önemi vardı. Osmanlı mimarları, o kuvvetli hisleri ve hesaplarıyla depreme karşı da önlemler alırlardı. Dağarcığınıza sunacağımız belge bunun tipik bir örneğidir ve ders alınacak güzel yönleri vardır:

Babıâli Meclis-i Mahsûs 

Brusa'da inşâsı mukarrer olan Mekteb-i İdâdi'nin kârgir olarak yediyüzüç bin küsûr guruşla vücuda geleceğinden bahisle icrâ-yı icâbı hakkında Maârif Nezareti’nden vukû' bulan iş'âr üzerine masarif-i mezkuûre biraz ziyâdece göründüğü gibi Brusa'nın ahvâl-i tabi'iyye-i arziyyesi icabınca oralarda ekseriyâ hareket-i arz vuku' bulmakda olmasına nazaran bu misillü emâkinin icâbât-ı mevk'iyeye göre inşâsı dahi muktezi olduğundan bahisle ana göre iktizâsının icrâsı cevâben tebliğ olunmuşdu. Ol-bâbda muhâbere-i âhireyi hâvi olup melfufı bulunan keşf defteriyle berâber miyâne-i bendegânemizde mütâla'a olunan tezkire cevâbında zikr olunan mektebin yeniden icrâa olunan keşfinde iki kat ve nim kârgir ve üçyüz nefer talebe isti'âbına kâfi olmak üzere beşyüz seksenyedi bin yediyüz elli guruş onüç para sarfiyle vücûda geleceği anlaşıldığı gösterilip ebniyenin cesâmetine göre meblağ-ı mezbur hadd-i i'tidâlde olduğundan emsali ve kararı vechle varıdât-ı cedideden sarfiyle mektebin ber-vech-i iş'âr inşâsı zımnında Nezâret-i müşârünileyhâya me'zûniyet i'tâası bi't-tezekkür sâlifü'z-zikr muhabereyi şâmil tezkire melfûfiyle beraber arz ve takdim kılınmış olmağla ol bâbda ve kâtıbe-i ahvâlde emrü ferman hazret-i veliyyü'l-emr Efendimizindir. fî 19 Rebîü'l-evvel sene (1)305-22 Teşrini sâni sene (1)303, (5.12.1887) es-Seyyid Mehmed Tevfik" BOA, İrade Tasnifi, 1305

Güzel Bursamız'da, Sultan II. Abdülhamid döneminde bir lise 1883 yılında açılmıştır. Onun binası inşa edilmektedir. Okulun adı, o zamanki söylenişle "Mekteb-i İdâdi i Mülkî"dir. Konu, gidecek masraflar ilgili nezaretlerle ve raporlarla tanzim edildikten sonra, Meclis-i Vükelaya gelir. İşte burada hassas bir konu özenle gündeme getirilir: Bursa bir deprem bölgesidir ve tehlikelidir. Yüzlerce, binlerce öğrencinin, vatan evladının okuyacağı bir bina çürük, temelsiz ve depreme karşı dayanıksız olamaz. Bu Osmanlı devlet zihniyetinin kabul edeceği bir şey değildir. Bakanlar Kurulu kararındaki şu cümle ne kadar anlamlı ve göz yaşartıcıdır:

"...Bursa'nın ahval-i tabi'iyyesi arziyyesi icabınca oralarda ekseriya hareket-i arz (deprem) vukû' bulmakda olmasına nazaran bu misillü emâkinin (binaların) icabat-ı mevki'iyeye göre inşâsı dahî muktezi olduğundan..."

Nitekim, okul, kışla, hastahane, cami, mescit, çeşme vb. gibi birçok kamu binalarının sağlamlığı ve inşaasında gösterilen özen günümüze ulaşan yüzlerce tarihi yapıdaa kendisini gösteriyor. Belgemizde sözkonusu olan Bursa İdadisi binası halen, iki katlı Bursa Erkek Lisemiz'in merkez binası olarak sapasağlam ve yüz yılı aşkın süredir nesillere bir gurur abidesi olarak hizmet vermeye devam ediyor.
 

Prof. Dr. Atillâ Çetin

Kocaeli Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi

Tarih ve Düşünce Dergisi, Ekim 1999, Yıl:1 - Sayı:1